W dniu 1 września br. weszła w życie ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1730) – dalej zwana przeze mnie „ustawą zmieniającą Kartę Nauczyciela”. Na mocy przepisów w niej zawartych (art. 1) zmienione zostały m.in. zasady awansu zawodowego nauczycieli oraz – ściśle powiązanego z awansem – oceniania nauczycieli.
Zanim omówię nowe regulacje dotyczące awansu zawodowego (zamieszczone zostaną w kolejnym numerze lub numerach „Meritum”), chciałbym w pierwszej kolejności podjąć kwestię awansu zawodowego nauczycieli kontraktowych oraz mianowanych (odbywających już staż na stopień nauczyciela dyplomowanego).
Moje rozważania nie będą obejmowały wielu podstawowych zagadnień związanych z awansem zawodowym nauczycieli, jak przerwy w stażu, terminy składania dokumentów w toku stażu, czy przebieg postępowania egzaminacyjnego lub kwalifikacyjnego, gdyż, po wielu latach funkcjonowania awansu zawodowego, zagadnienia te zapewne znane są większości nauczycieli i dyrektorów.
- Awans nauczycieli kontraktowych
Od dnia 1 września 2022 r. na gruncie przepisów Karty Nauczyciela nie będą już funkcjonować dwa stopnie awansu zawodowego: nauczyciele stażyści i kontraktowi. Nie oznacza to jednak, że ta druga grupa nauczycieli z tym dniem utraci swoje stopnie awansu (pomimo tego, że w zakresie wynagrodzenia zasadniczego, zostaje zrównana z nauczycielami początkującymi).
Ustawodawca w przepisach art. 8–28 ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela – możemy je śmiało nazwać „przepisami przejściowymi” – określił m.in sytuację nauczycieli kontraktowych począwszy od dnia 1 września br., tj.:
– dalszy przebieg awansu zawodowego (art. 10, art. 12 pkt 2),
– zasady zatrudniania (art. 17),
– zasady wynagradzania (art. 18).
Podstawowym przepisem regulującym awans nauczycieli kontraktowych na stopień nauczyciela mianowanego jest art. 10 ust. 1 ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela, który stanowi, że nauczyciele, którzy do dnia 31 sierpnia 2022 r. uzyskali stopień nauczyciela kontraktowego, lecz do tego dnia nie uzyskali stopnia nauczyciela mianowanego, stopień nauczyciela mianowanego uzyskują według przepisów dotychczasowych.
Użyte w wyżej cytowanym przepisie pojęcie „przepisów dotychczasowych” nie dotyczy wyłącznie Karty Nauczyciela, lecz również tych zawartych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. z 2020 r. poz. 2200). Oznacza to zatem, że nauczyciel chcąc rozpocząć staż, musi złożyć stosowny wniosek wraz z planem rozwoju zawodowego, zaś po jego zakończeniu musi złożyć sprawozdanie, które stanowi podstawę do dokonania przez dyrektora szkoły oceny dorobku zawodowego.
Podstawową kwestią wymagającą wyjaśnienia, w związku z zapisami zawartymi w ustawie zmieniającej Kartę Nauczyciela, jest ustalenie czasu trwania stażu, który uzależniono od spełnienia przez nauczyciela określonych warunków.
Zgodnie z treścią art. 10 ust. 2 ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela w przypadku nauczycieli, o których mowa w ust. 1, którzy przed dniem 1 września 2021 r. nie rozpoczęli stażu na stopień nauczyciela mianowanego, wymiar stażu na stopień nauczyciela mianowanego, o którym mowa w art. 9c ust. 1 pkt 2, art. 9c ust. 2 i art. 9d ust. 9 ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2022 r., skraca się o rok.
Powyższy przepis obejmuje nauczycieli, którzy:
– staże na stopień nauczyciela mianowanego rozpoczęli we wrześniu 2021 r. i są już w trakcie ich odbywania (w tej grupie są również nauczyciele, którzy odbyli staż w wymiarze 12 miesięcy, lecz stopień nauczyciela kontraktowego uzyskali w pierwszej połowie września 2019 r., co pozwoliło im rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego jeszcze w 2021 r.),
– stopień nauczyciela kontraktowego uzyskali przed 1 września 2022 r. (po stażu trwającym 9 miesięcy), lecz z różnych przyczyn (np. nie byli zatrudnieni, czy też nie spełnili jeszcze warunku określonego w art. 9d ust. 4 Karty Nauczyciela) dotychczas nie rozpoczęli stażu na stopień nauczyciela mianowanego.
Należy zaznaczyć, że sformułowanie „skraca się o rok” nie oznacza wyłącznie odbywania stażu w wymiarze rok i 9 miesięcy. Nauczyciele, o których mowa w art. 9c ust. 2 i art. 9d ust. 9 są bowiem – na mocy tych przepisów (lub decyzji dyrektora) – już uprawnieni do odbywania stażu w wymiarze roku i 9 miesięcy, zatem ich staż został skrócony do 9 miesięcy.
Drugim przepisem „skracającym” staże nauczycieli jest art. 10 ust. 3 ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela, który stanowi, że w przypadku nauczycieli, o których mowa w ust. 1 [czyli ci nauczyciele, którzy do dnia 31 sierpnia 2022 r. uzyskali stopień nauczyciela kontraktowego], którzy na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1287) odbyli staż na stopień nauczyciela kontraktowego w wymiarze 12 miesięcy i którzy nie rozpoczęli stażu na stopień nauczyciela mianowanego przed dniem 1 września 2022 r., staż na stopień nauczyciela mianowanego trwa 9 miesięcy.
Chciałbym zaznaczyć, że istotą tego przepisu jest sam fakt skrócenia (na mocy art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r.) długości tego stażu – nauczycielom odbywającym wówczas staż na stopień nauczyciela kontraktowego – z roku i 9 miesięcy do 12 miesięcy, a nie rzeczywisty okres, jaki upłynął od jego rozpoczęcia do zakończenia. Zatem, z powyższej możliwości będą mogli skorzystać również nauczyciele, których staż zakończył się później niż z dniem 31 sierpnia 2019 r., z powodu jego przedłużenia na podstawie art. 9d ust. 5 i/lub 5a Karty Nauczyciela, czy też ze względu na uzupełnianie przez nauczyciela przygotowania pedagogicznego (art. 10 ust. 3 Karty Nauczyciela).
W treści cytowanego wyżej przepisu art. 10 ust. 3 ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela ustawodawca nie wyodrębnił natomiast nauczycieli, którzy, na mocy dotychczasowych przepisów, byliby uprawnieni do odbywania skróconego stażu, gdyż nie przewidziano stażu krótszego niż 9 miesięcy.
Jak można zauważyć, w ustawie nie przewidziano skrócenia staży nauczycielom, którzy rozpoczęli je przed 1 września 2021 r., tj. we wrześniu 2020 r. lub latach wcześniejszych. Nauczyciele ci nie zostali jednak pokrzywdzeni, gdyż ich okres pracy wymagany do ubiegania się o nadanie stopnia nauczyciela dyplomowanego (już na nowych zasadach) – na mocy art. 12 pkt 1 lit a ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela został skrócony o 2 lata (do co najmniej 3 lat i 9 miesięcy).
Wracając jeszcze do zagadnienia „przepisów dotychczasowych”, chciałbym szczególnie zwrócić Państwa uwagę na treść dwóch z nich, związanych z rozpoczęciem i zakończeniem stażu.
Zgodnie z treścią art. 9d ust. 4 Karty Nauczyciela nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat, a nauczyciel mianowany może rozpocząć staż na stopień nauczyciela dyplomowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej roku od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego [tj. od dnia nadania stopnia nauczyciela kontraktowego]. Po pierwsze, chciałbym zaznaczyć, że – zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa, pod pojęciem przepracowania w szkole mieszczą się wszystkie okresy zatrudnienia nauczyciela, a nie tylko świadczenia pracy. Wobec czego wliczane są tu również wszystkie okresy nieobecności w pracy. Ponadto nie musi to być nieprzerwany okres pracy, lecz łącznie ma on wynosić co najmniej 2 lata (opierając się na definicji zawartej w art. 114 Kodeksu cywilnego, stanowi to 2 x 365 dni).
Ponieważ – jak wspomniałem – przepis ten należy do „dotychczasowych” i jest jednym z warunków rozpoczęcia stażu na stopień nauczyciela mianowanego, osoby, które stopień nauczyciela kontraktowego uzyskały w okresie od 16 września 2020 r. do 31 sierpnia 2022 r. w bieżącym roku tego stażu nie rozpoczną.
Drugim z istotnych przepisów „dotychczasowych”, który jest związany z zakończeniem stażu jest art. 9d ust. 7 Karty Nauczyciela. Stanowi on, że nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy składają wniosek o podjęcie odpowiednio postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w roku uzyskania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu. […] W razie niedotrzymania terminów złożenia wniosków, nauczyciele ci są obowiązani do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze.
Termin zawarty w treści wyżej cytowanego przepisu jest tzw. terminem zawitym, tzn. takim, który nie podlega przywróceniu, zaś jego przekroczenie niesie za sobą skutki w postaci utraty przysługującego prawa (w tym przypadku prawa do złożenia wniosku o nadanie stopnia awansu zawodowego).
Jak zatem wynika z treści cytowanego art. 9d ust. 7 Karty Nauczyciela, nauczyciel musi złożyć wniosek w sprawie podjęcia postępowania egzaminacyjnego nie później niż 31 grudnia roku, w którym uzyskał pozytywną ocenę dorobku zawodowego za okres stażu.
Poza wyżej wymienionymi, do stażu na stopień nauczyciela mianowanego, będą miały zastosowanie również pozostałe przepisy Karty Nauczyciela, czyli art. 3 pkt 3, rozdział 3a, art. 22 ust. 4 oraz art. 91b.
- Awans nauczycieli mianowanych (odbywających już staż)
Jednocześnie – na podstawie tego samego przepisu – należy stwierdzić, że nauczyciele mianowani, którzy przed 1 września br. (tj. we wrześniu 2021 r. lub w latach wcześniejszych) tego stażu nie rozpoczęli, już go nie rozpoczną. Zatem o stopień nauczyciela dyplomowanego będą ubiegać się zgodnie z zasadami określonymi w nowych przepisach zawartych w rozdziale 3a Karty Nauczyciela.
W tym miejscu chciałbym jeszcze raz wrócić do jednego z przepisów Karty Nauczyciela
w brzmieniu „dotychczasowym” – art. 9d ust. 7, w zakresie w jakim odnosi się do nauczycieli mianowanych (zdania drugie i trzecie). Nauczyciel mianowany może złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego w okresie 3 lat od dnia otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu. W razie niedotrzymania terminów złożenia wniosków, nauczyciele ci są obowiązani do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze.
W tym przypadku obliczanie terminu należy oprzeć na treści art. 112 Kodeksu cywilnego, który stanowi m.in, że termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Oznacza to, że nauczyciel mianowany, który pozytywną ocenę dorobku zawodowego otrzyma np. w dniu 12 czerwca 2023 r. musi złożyć wniosek do dnia 12 czerwca 2026 r.
Chciałbym w tym miejscu również zdementować informacje zamieszczane w Internecie, o których wspominali mi nauczyciele. Wynika z nich, że składając wniosek jeszcze w sierpniu br. nauczyciele mogliby rozpocząć staż na podstawie dotychczasowych przepisów.
Pomysł ten nie uwzględnia jednak istotnej okoliczności. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami (art. 9d ust. 1 Karty Nauczyciela) staż nigdy nie rozpoczynał się w dniu złożenia wniosku, lecz „z początkiem roku szkolnego” (poza przypadkiem późniejszego zatrudnienia, lecz nie późniejszego niż w ciągu 14 dni od rozpoczęcia zajęć). Ponieważ rok szkolny zawsze rozpoczyna się w dniu 1 września, również staż nie mógł rozpocząć się wcześniej niż w dniu 1 września (choćby wniosek został złożony pół roku wcześniej). A skoro w bieżącym roku w dniu 1 września, na gruncie Karty Nauczyciela, nie funkcjonuje już pojęcie stażu, zaś „przepisy przejściowe” ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela nie przewidują rozpoczynania stażu w 2022 r. i latach następnych przez nauczycieli mianowanych, zatem możliwość taka już nie istnieje.
Jestem świadomy, że niniejszy artykuł nie wyczerpuje tematu awansu zawodowego „na starych” zasadach, jednak jego celem było jedynie zaznaczenie pewnych kwestii, które wynikają z zapisów zawartych w ustawie zmieniającej Kartę Nauczyciela.
W kolejnej części (lub częściach) omówię przebieg przygotowania do zawodu nauczyciela i ubieganie się o nadanie stopnia nauczyciela mianowanego (na nowych zasadach) oraz awans nauczycieli mianowanych na stopień nauczyciela dyplomowanego.
Opracował:
Rafał Górka – Główny Specjalista
Wydział Rozwoju i Wsparcia Edukacji
Kuratorium Oświaty w Rzeszowie
