Na przełomie czerwca i lipca przeprowadziliśmy analizę formalną wniosków o wszczęcie postępowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela dyplomowanego.
Spośród blisko sześciuset wniosków braki formalne stwierdziliśmy w przeszło stu wnioskach.
1. Przygotowanie pedagogiczne
O ile liczbę wniosków, w których stwierdzono braki formalne, nie można uznać za wysoką (zdarzały się lata, gdy przeszło ¼ wniosków zawierała braki), o tyle niepokojące jest, że blisko 40 nauczycielom wskazano brak dokumentów potwierdzających uzyskanie przygotowania pedagogicznego.
W związku z powyższym przypominamy (kwestia ta była poruszana w dniu 29 maja 2023 r. w trakcie „Akademii dyrektora” – „Dokumentacja związana z awansem zawodowym”), że kwalifikacje nauczyciela obejmują zarówno przygotowanie merytoryczne do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć, jak i przygotowanie pedagogiczne.
1.1. Zgodnie z treścią § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz.U. z 2020 r. poz. 1289 z późn. zm.) ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o […] przygotowaniu pedagogicznym – należy przez to rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną – w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin; w przypadku nauczycieli praktycznej nauki zawodu niezbędny wymiar zajęć z zakresu przygotowania pedagogicznego wynosi nie mniej niż 150 godzin; o posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczy dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego.
1.2. Na podstawie tak sformułowanego przepisu można przyjąć pewną „hierarchię” dokumentów potwierdzających uzyskani przygotowania pedagogicznego.
1) Dyplom. Aby dyplom potwierdzał uzyskanie przygotowania pedagogicznego z jego treści musi wprost wynikać, że studia przygotowywały do pełnienia funkcji nauczyciela. Takim zapisem może być np. „specjalność nauczycielska” lub „w zakresie nauczania (i tu występuje nazwa przedmiotu)”. Również niektóre specjalności wskazują, że były to studia nauczycielskie. Są nimi przede wszystkim wychowanie (edukacja, pedagogika itp) przedszkolne i/lub wczesnoszkolne, gdyż są to specjalności, które przygotowują wyłącznie nauczycieli.
UWAGA! Ukończenie studiów na kierunku pedagogika nie oznacza „automatycznie” uzyskania przygotowania pedagogicznego.
2) Dokumentem ściśle związanym z dyplomem (od 2005 r.), który stanowi jego część, jest suplement. Część 5. suplementu zawiera „Informacje o uprawnieniach posiadacza dyplomu”, w tym „Uprawnienia zawodowe”. W tym miejscu powinna znaleźć się informacja o uzyskaniu przez absolwenta przygotowania pedagogicznego. Często potwierdzeniem tego jest zapis o uzyskaniu kwalifikacji do nauczania określonego przedmiotu.
3) Jeżeli nauczyciel nie posiada suplementu do dyplomu lub z treści suplementu nie wynika jednoznacznie (a tak czasem się zdarza), że w toku studiów uzyskał przygotowanie pedagogiczne, powinien postarać się na uczelni o wydanie zaświadczenia, czy też innego dokumentu, które potwierdzałoby uzyskanie tego przygotowania.
4) Takim „innym dokumentem” będzie również świadectwo ukończenia studiów podyplomowych w zakresie przygotowania pedagogicznego. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że studia podyplomowe przygotowują wprost do tego co zostało zawarte w treści świadectwa. Zatem nauczyciel, który ukończył studia bez przygotowania pedagogicznego oraz studia podyplomowe w zakresie edukacji wczesnoszkolnej, w dalszym ciągu nie będzie posiadał przygotowania pedagogicznego. Uzyska je kończąc np. studia podyplomowe w zakresie dwóch odrębnych specjalności: przygotowania pedagogicznego i edukacji wczesnoszkolnej lub na jednych studiach podyplomowych w zakresie „edukacji wczesnoszkolnej z przygotowaniem pedagogicznym”.
Ponadto niektóre uczelnie organizowały zajęcia z zakresu przygotowania pedagogicznego w formie kursu (studium) pedagogicznego lub zajęć fakultatywnych, po których ukończeniu student otrzymywał odpowiednie zaświadczenie (w obu przypadkach liczba godzin odpowiada tej wskazanej w wyżej cytowanym przepisie).
1.3. Jak wynika z treści przytoczonego wyżej przepisu posiadanie przygotowania pedagogicznego potwierdza również dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli. W tym przypadku nie jest konieczne, aby w treści dyplomu występował zapis informujący o uzyskaniu kwalifikacji „do nauczania” określonego przedmiotu, gdyż te jednostki oświatowe kształciły wyłącznie nauczycieli i wszyscy ich absolwenci uzyskiwali przygotowanie pedagogiczne.
Zakładami kształcenia nauczycieli są: kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium języków obcych, studium nauczycielskie, studium wychowania przedszkolnego, studium nauczania początkowego lub pedagogiczne studium techniczne (§ 2 pkt 11 rozporządzenia z dnia 1 sierpnia 2017 r.).
1.4. Kolejnym dokumentem potwierdzającym uzyskanie przygotowania pedagogicznego jest świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego.
Chciałbym w tym miejscu zwrócić Państwa uwagę na wymagania, które związane są z prowadzeniem kursów kwalifikacyjnych, które też przekładają się na potwierdzenie uzyskania określonych kwalifikacji.
1) Kursy kwalifikacyjne (które nadają kwalifikacje związane z wykonywaniem zawodu nauczyciela) mogą być prowadzone wyłącznie przez placówki doskonalenia nauczycieli. Co więcej od września 2014 r. mogą to robić wyłącznie placówki posiadające akredytację.
2) Warunkiem prowadzenia kursu kwalifikacyjnego jest uzyskanie zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad tą placówką (stosowny zapis w tym zakresie musi się później znaleźć w treści świadectwa).
3) Przepisy oświatowe nie przewidują możliwości prowadzenia kursów kwalifikacyjnych w jakiejkolwiek formie kształcenia na odległość (e-learning).
UWAGA! Obecnie placówki doskonalenia nauczycieli prowadzą kursy kwalifikacyjne w zakresie przygotowania pedagogicznego wyłącznie dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu (do 2019 r. prowadzone były także kursy w zakresie przygotowania pedagogicznego do nauczania języka obcego).
1.5. Wyjaśniam również, że potwierdzenie uzyskania przygotowania pedagogicznego nie jest możliwe przez „zsumowanie” godzin przedmiotów składających się na to przygotowanie, wskazanych w cytowanym wyżej § 2 pkt 2 rozporządzenia z dnia 1 sierpnia 2017 r., realizowanych w różnych formach np. część w toku studiów i część na studiach podyplomowych.
Przygotowanie pedagogiczne musi wynikać z jednej ukończonej formy kształcenia (z jednego dokumentu).
1.6. Dokumentem potwierdzającym posiadanie przygotowania pedagogicznego, jak również kwalifikacji merytorycznych, nie jest akt nadania stopnia nauczyciela kontraktowego lub mianowanego, pomimo że w jego treści powinien znajdować się zapis o przygotowaniu pedagogicznym.
W tym miejscu chciałbym zaapelować do Państwa Dyrektorów, aby poważnie podchodzić do kwestii kwalifikacji nauczycielskich, szczególnie posiadania przygotowania pedagogicznego, już na etapie zatrudniania nauczyciela.
2. Zaświadczenia dyrektorów
Drugą grupę najczęściej występujących braków były nieprawidłowe zaświadczenia wydawane przez dyrektorów jednostek oświatowych.
2.1. Nieprawidłowość tkwiła w tym, że nauczycielom, którzy odbywali staże dyrektorzy wydawali zaświadczenia w oparciu o przepisy rozporządzenia w sprawie uzyskiwania awansu zawodowego przez nauczycieli z wydanego w 2022 r., zamiast w oparciu o przepisy rozporządzenia z 2018 r. (ma ono zastosowanie do nauczycieli, którzy odbywali staż).
W związku z tym przypominamy, że wzór zaświadczenia dla nauczycieli, którzy odbywali staż dostępny jest na naszej stronie (https://www.ko.rzeszow.pl/dla-dyrektora-i-nauczyciela/dla-dyrektora-i-nauczyciela-komunikaty/wzor-zaswiadczenia-dla-nauczyciela-ktory-ukonczyl-staz/).
Dyrektor nie ma obowiązku korzystania z powyższego wzoru, jednak musi w treści zaświadczenia zawrzeć informacje, które wynikają z treści przepisów obowiązujących nauczyciela.
2.2. W przypadku nauczycieli, którzy odbywali staż dokumentacja załączana do wniosku ma spełniać wymagania określone w treści § 9 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. poz. 1574 z późn. zm.).
Zaświadczenia, o których mowa z treści § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 września 2022 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. poz. 1914) wydaje się nauczycielom, którzy ubiegają się o nadanie stopnia nauczyciela dyplomowanego na podstawie przepisów obowiązujących od dnia 1 września 2022 r. (tzw. „nowy” awans).
2.3. Myśląc już o nadchodzącym nowym roku szkolnym i „zimowej sesji” awansu chciałbym zwrócić Państwa uwagę na jeszcze jedną kwestię związaną z zaświadczeniami nauczycieli, którzy odbywali staże, a która często pojawia się w odniesieniu do wniosków składanych we wrześniu i październiku.
Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela ustawie podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w:
1) publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2021 r. poz. 1082), z zastrzeżeniem ust. 2 pkt 1a, 1b oraz pkt 2 lit. a;
2) zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich działających na podstawie ustawy
z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2018 r. poz. 969);
3) (uchylony)
4) publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.
Na mocy kolejnych ustępów – zawartych w cytowanym art. 1 – przepisom Karty Nauczyciela podlegają również nauczyciele i inne osoby wymienione w treści tych przepisów. Zakres w jakim osoby te objęte są przepisami Karty Nauczyciela został uregulowany w innych przepisach Karty Nauczyciela m.in. art. 91b, który wprost wskazuje, że mogą one ubiegać się o awans zawodowy na zasadach wynikających z treści rozdziału 3a Karty Nauczyciela.
Zatem na mocy art. 1 Karty Nauczyciela, aby dana osoba mogła w ogóle ubiegać się o nadanie kolejnego stopnia awansu zawodowego musi wykazać, że na dzień złożenia wniosku jest czynnym zawodowo nauczycielem.
Istotne w wyjaśnieniu tej kwestii może być również orzecznictwo sądów administracyjnych, z którego wynika, że okoliczność braku spełnienia przesłanki bycia czynnym zawodowo nauczycielem eliminuje kandydata do awansu z możliwości jego otrzymania i jest to niezależne od tego, czy spełnia on dalsze, szczegółowe kryteria umożliwiające otrzymanie awansu (m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 lutego 2010 r., II SA/Wa 1730/09 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 marca 2012 r., I OSK 1337/11).
Zatem jeszcze raz podkreślam, nauczyciel ubiegający się o nadanie kolejnego stopnia awansu zawodowego musi wykazać, że na dzień złożenia wniosku jest osobą zatrudnioną na stanowisku nauczyciela w szkole lub innej jednostce oświatowej wymienionej w treści art. 1 Karty Nauczyciela.
Potwierdzeniem tego będzie zaświadczenie dyrektora, z którego powinno wynikać gdzie nauczyciel jest aktualnie zatrudniony, w jakim wymiarze i jakiego przedmiotu naucza (wymagania dotyczące posiadania kwalifikacji dotyczą zarówno okresu stażu jak i czasu złożenia wniosku o wszczęcie postępowania).
Oba wyżej omówione zagadnienia (tj. kwestia posiadania przygotowania pedagogicznego oraz zaświadczeń) mogą być pomocne nie tylko w odniesieniu do awansu na stopień nauczyciela dyplomowanego.
Opracował:
Rafał Gorka
Główny specjalista
